SỰ TÍCH ĐÈN KÉO QUÂN

Đèn kéo quân cầu kỳ nhất trong các loại đèn Trung thu, giá cũng đắt nhất so với những loại đèn cùng loại: Ông Sao, ông Sư, đèn con Thỏ...
Bởi vậy nên ngày xưa, chẳng phải đứa trẻ nào cũng có đèn Kéo quân để chơi. Và cũng không biết có phải vì thế mà chiếc đèn Kéo quân lại là một giấc mơ đẹp của các em khi Trung thu về...Tắt hết đèn điện, rồi đốt nến lên để đèn bắt đầu từ từ chuyển động, rồi nhanh hơn, những bóng người, bóng vật quay tròn tíu tít...như một chiếc màn hình chiếu bóng. Và bên chiếc đèn Kéo quân ấy, không thể quên rủ rỉ về sự tích đèn Kéo quân hay còn gọi là đèn Cù:
“Ngày xưa, gần đến dịp tết Trung thu, theo lệnh Vua, dân chúng nô nức thi nhau chế ra những chiếc đèn kỳ lạ nhưng không có chiếc đèn nào làm cho vua vừa ý. Bấy giờ, có một nông dân nghèo khó tên là Lục Đức mồ côi cha, ăn ở với mẹ rất hiếu thảo. Một hôm nằm mơ, Lục Đức thấy một vị thần râu tóc bạc phơ hiện ra phán rằng: "Ta là Thái Thượng Lão Quân thấy nhà ngươi nghèo khó nhưng ăn ở hiếu thảo với mẹ, vậy ta bày cho ngươi cách làm chiếc đèn dâng Vua".
Hôm sau theo lời dặn của Thần, Lục Đức cùng mẹ lấy những thân trúc trắng cùng giấy màu để làm chiếc đèn. Thời gian qua mau, khi chiếc đèn làm xong là ngày rằm tháng 8 cũng vừa đến. Chàng vui mừng cùng mẹ đem chiếc đèn vào kinh thành dâng vua. Nhà vua xem, thấy chiếc đèn vừa lạ, vừa nhiều màu sắc lại biết chuyển động nên rất hài lòng. Khi Vua hỏi ý nghĩa của chiếc đèn, Lục Đức theo lời Thần tâu rằng: "Thưa bệ hạ, thân trúc ở giữa đèn là biểu hiện trục khôn, cái chong chóng quay sáu mặt biểu tượng cho sáu cá tính của con người: thương, ghét, giận, buồn, vui, hờn. Cái chong chóng quay luôn luôn, tượng trưng cho con người hay thay đổi cũng có căn do, đó là đạo làm người. Chong chóng quay luôn cũng nhờ ánh đèn soi sáng, cũng như con người tốt lành cũng nhờ đạo đức. Sáu mặt của chiếc đèn làm bằng giấy tươi sáng biểu hiện cá tính của con người".
Vua truyền đem đèn cho dân chúng cùng xem. Đèn đốt lên làm quay chong chóng. Hiện lên sáu màu sắc rực rỡ là hình ảnh vua, quan, người, ngựa nối đuôi nhau. Tất cả những hình nhân trên đèn được làm bằng giấy. Vua ban thưởng cho mẹ con Lục Đức rất hậu và phong làm Vạn Hộ Hầu.
Từ đó, mối khi đến Tết Trung thu, nhớ lại sự tích người con hiếu thảo Lục Đức, dân chúng đua nhau bắt chước chàng làm nên những chiếc đèn màu rực rỡ gọi là đèn kéo quân.
Ngày nay, chiếc đèn kéo quân còn được dùng để giáo dục trẻ em nhớ về lịch sử, giáo dục lòng yêu nước, tự hào dân tộc qua những sự tích đánh giặc giữ nước, nhưng câu chuyện về các vị anh hùng dân tộc.
Các hình ảnh mà đèn hay trang trí là quan quân đi đánh giặc có ngựa, voi, xe, pháo....có lẽ vì vậy nên có tên là đèn Kéo quân?
Không chỉ có vậy, những người nghệ nhân còn khéo léo đưa những hình ảnh dung dị mộc mạc vào trong 6 mặt của chiếc đèn như cảnh chợ phiên, cảnh các bác nông dân làm ruộng, mục đồng chăn trâu,…
Dù là ở nông thôn hay thành thị thì chiếc đèn kéo quân vẫn là một hình ảnh thật đậm sâu trong kí ức của mỗi người Việt khi mùa Trung Thu về. Khi chiếc đèn kéo quân được đốt lên, mọi người ngồi bên nhau và lẩm nhẩm một bài dân ca:
Khen ai khéo xếp cái đèn Cù
Voi giấy, ngựa giấy tít mù nó lại vòng quanh.
Bao giờ em bén duyên anh,
Voi giấy, ngựa giấy vòng quanh cái tít mù tít mù.
Khen ai khéo xếp cái đèn Cù...